چند ماه اخیر شاهد وقوع سیل غیرقابل مهار حجوم مهاجران افغانستانی به ایران بودیم. ورود و حضور فله‌ای هزاران و بعضا میلیونی افغانستانی‌ها در شهرهای مختلف، نگرانی‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی فراوانی را به همراه داشته است.
از طرفی طی سال‌های اخیر مشاهدات عینی از تصویب قوانین معافیتی برای مهاجران افغانستانی و همچنین اختصاص امتیازات دولتی به آنها باعث خشم شهروندان ایرانی شده است.
روزنامه هم‌میهن در این رابطه با دکتر آرش نصراصفهانی به گفتگو پرداخته که بخشی از این گفتگو در وبسایت ویکی پرند ارائه می‌شود.
چه تعداد افغانستانی در ایران ساکن هستند؟
ایران پناهگاه چندین میلیون افغانستانی است که به دلایل مختلف از کشور خود گریخته‌اند. براساس آمار سازمان ملل، تعداد افغانستانی‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند حدود ۴.۵ میلیون نفر و براساس گفته وزیر کشور ۵ میلیون نفر است. از این تعداد، بیشتر آنها (۴ میلیون نفر) دارای مجوز اقامت موقت هستند. قبل از تغییر رژیم در افغانستان، جمعیت افغانستانی‌ها در ایران حدود ۳ میلیون نفر بوده است که با توجه به آمار جدید، به نظر می‌رسد حدود ۵۰ تا ۶۷ درصد (بین ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر) افزایش یافته است.
اما در فضای مجازی، بعضی‌ها عدد ۱۰ میلیون نفر را برای جمعیت افغانستانی‌ها در ایران مطرح می‌کنند. این عدد بدون هیچ منبع و مستندات قابل اعتمادی است و فقط برای ترویج ترس و نگرانی در جامعه به کار می‌رود.
ایران، قلمروی تسخیر شده افغانستانی‌ها
برخی از گزارش‌ها سعی دارند نشان دهند که افغانستانی‌ها در ایران حاکم شده‌اند. برای اثبات این ادعای بی‌اساس، به تراکم جمعیت افغانستانی در برخی شهرها و یا تعداد زایمان‌های افغانستانی در برخی بیمارستان‌ها متوسل می‌شوند. این جامعه‌شناس می‌گوید: مهاجران افغانستانی معمولاً در جایی زندگی می‌کنند که بتوانند کار پیدا کنند و با خانواده و قوم خود همسایه باشند. به همین دلیل، در بعضی استان‌ها تعداد افغانستانی‌ها خیلی کم و در بعضی استان‌ها مثل تهران، خیلی زیاد است.
براساس آمار دانش‌آموزان افغانستانی، حدود ۳۵ درصد افغانستانی‌ها در تهران سکونت دارند. ولی نباید فراموش کرد که نمی‌شود چشم‌پوشی از ۶۵ درصد دیگر کرد و فکر کرد که در همه جای ایران، جمعیت افغانستانی زیاد است. اینکه در یک منطقه افغانستانی‌پرجمعیت، تعداد زایمان‌های یک بیمارستان بالا باشد، عادی است ولی نماینده تمام بیمارستان‌های ایران نیست.
مهمانانی که صاحب خانه هم هستند
افغانستانی‌های مقیم ایران، عمدتاً مجوز اقامت یک‌ساله دارند و هر سال باید آن را تمدید کنند. ایران آنها را مهمان موقت شناخته و قبول نکرده است که به آنها حق اقامت دائم بدهد. اگر یک افغانستانی مجوز اقامتش را تمدید نکند، ممکن است به عنوان مهاجر غیرقانونی تلقی و از کشور بیرون کشیده شود. حتی آن ۷۵۰ هزار نفر که سازمان ملل آنها را پناهنده خوانده است، در واقع «افراد در وضعیت مشابه پناهندگی» هستند و ایران برای آنها پرونده‌ای باز نکرده است.
ایران خواستار شده است که این افراد پاسپورت افغانستانی و ویزای ایرانی دریافت کنند. پس هر افغانستانی که در ایران زندگی می‌کند، همواره در خطر قرار دارد و نمی‌تواند آرام باشد. نمی‌شود گفت که جمعیت افغانستانی‌های ایران در آینده چه سرنوشتی خواهد داشت، شاید همه برگردند به کشور خودشان، شاید هم نه. ولی برخلاف چیزایی که بعضی‌ها می‌گویند، ایران تعهدی نسبت به اقامت‌دائم آنها ندارد.
سکونت بی‌دردسر مهاجران افغانستانی در ایران و دوستی با طالبان
طالبان گروهی اسلامگرای پشتون‌نشین است که البته از برخی از دیگر اقوام هم حمایت می‌کند. ولی براساس بیانات و عملکرد آنها، عمدتاً یک جریان پشتون و مخالف شیعه و زبان فارسی به نظر می‌رسد. اما قسمت قابل توجهی از مهاجران افغانستانی در ایران، هزاره‌ها هستند. هزاره‌ها شیعه هستند و خود، دچار خشونت و حتی کشتار جمعی طالبان شده‌اند. تاجیک‌ها که زبان فارسی صحبت می‌کنند و ازبک‌ها که ترک‌زبان هستند؛ دو گروه قومی بزرگ دیگر هستند که بسیاری از آنها به خاطر ترس از طالبان -قبل و بعد از قدرت گیری آنها- به ایران پناه برده‌اند.
پشتون‌ها هم در ایران زندگی می‌کنند اما شواهد چهارده سال حضور آنها در ایران نشان می‌دهد با اینکه گاهی شدیدترین نوع خشونت و تحقیر را تجربه کرده‌اند اما هرگز تهدید امنیت جامعه ایران نشده‌اند. اما دو نکته مهم که در رابطه با این افراد باید به آن دقت کرد این است که اولاً نباید همگی را مظنون قلمداد کرد. دوم و ملاحظات‌برانگیر تر اینکه، باید از سیاست‌هایی که ممکن است باعث رادیکال شدن این جمع شود، پرهیز کرد.
رابطه مستقیم مهاجران افغان با بیکاری ایرانیان
بعضی‌ها از حضور افغانستانی‌ها ایراد می‌گیرند و می‌گویند آنها، فرصت‌های شغلی را از ایرانیان گرفته و علت بیکاری ایرانیان شده‌اند. آمار دقیقی از تعداد شغل‌های اشغال شده توسط افغانستانی‌ها نیست اما حدودا یک و نیم میلیون شغل در دست این گروه است. اما چه شغل‌هایی؟
بسیاری از افغانستانی‌ها در مشاغل کارگری ساده (بخصوص ساختمان) کار می‌کنند درحالی‌که بیکاری ایرانیان بیشتر در بین گروه‌های دارای تحصیلات و مهارت است و در واقع افغانستانی‌ها در مشاغل ساده و سخت کار می‌کنند که ایرانیان علاقه ندارند در چنین شغل‌های ساده و سخت کار کنند.
از طرف دیگر، دولت ایران براساس قوانین حمایت از کارگر ایرانی که از سال ۱۳۶۳ وجود دارد و هنوز هم برقرار است، افغانستانی‌ها را فقط به‌عنوان کارگران ساده معتبر می‌داند و یک افغانستانی حق قرارداد رسمی در شرکت‌های خصوصی یا راه‌اندازی کسب و کار خود را ندارد. محروم بودن از حق مالکیت و دسترسی به خدمات و تسهیلات بانکی نیز باعث محدود شدن فرصت پیشرفت یک افغانستان نسبت به یک ایران در شرایط یکسان مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه مشابه است. به همین دلیل، نخبگان و نيرو های متخصص و ماهر افغانستان تمایل دارند به جای ایران، به ترکيّة و اروپا بروند.
مهمانی افغانستانی‌ها چه قدر خرج روی دست دولت می‌گذارد؟
بدون شک تامین خدمات عمومی، هزینه‌دار است و ایران در این سال‌ها هزینه‌های زیادی را دراین‌زمینه بر عهده گرفته است. ولی دو نکته را نباید فراموش کرد؛ اولاً افغانستانی‌ها برای برخورداری از بسیاری از خدمات مثل خدمات بهداشتی و درمانی هزینه‌ای بالاتر از ایرانی‌ها می‌دهند.
دوم آنکه در ارزیابی اقتصادی همواره باید به تعادل بین منافع و هزینه توجه کرد. هزینه‌های عمومی دولت برای افغانستانی‌ها را باید با خدمات آنها به اقتصاد ایران مقایسه کرد. نیروی کار ارزان قیمت افغانستانی، سبب کاهش هزینه تولید در بسیاری بخش‌ها شده که کل اقتصاد ایران از این طرف سودمند شده است. نمی‌توان گفت یک افغانستانی وقتی فرزندش را در مدرسه ثبت‌نام می‌کند، هزینه‌ای بر جامعه تحمیل می‌کند ولی وقتی زباله‌های بيمارستانی را با دستمزد کم در آرادکوه دفن می كند، خدمتی به جامعه نمی كند.
و در آخر
تحلیل دکتر نصراصفهانی بدون کوچک‌ترین دخل و تصرف ارائه شد اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا این تفسیر جانب‌دارانه، متقاعدکننده هم بود؟
آیا در این تحلیل معافیت‌های مالیاتی، پرداخت یارانه‌های سنگین دهک‌های 1 تا 3 به مهاجران افغان و همچنین تحصیلات دانشگاهی رایگان نیز در نظر گرفته شد؟
سوال دیگر این است که آیا مردم ایران از بیماری آلزایمر رنج می‌برند و جنایاتی سال‌های گذشته قوم افغان در ایران را فراموش می‌کنند؟ پس این یک افغان‌هراسی نیست بلکه یک مطالبه و یک نگرانی جدی و حقیقی است.
منبع: تجارت نیوز
