با گذشت بیش از یک سال از اعتراضات 1401 و ضربه نهایی حاکمیت بر پیکر بی‌جان فضای مجازی، هنوز پلتفرم‌های خارجی پرطرفدار، فیلتر هستند. حالا با آرامش نسبی که در جامعه شکل گرفته و همچنین نزدیک شدن به انتخابات، بازار وعده‌ها داغ شده است. این بار حرف از رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی پرطرفدار از جمله تلگرام، اینستاگرام، واتس اپ، توییتر و… مطرح شده است. اما این سناریوی غیر علمی و تخیلی، دارای شرط های محال و غیر ممکن است. در ادامه به بررسی طرح ارائه شده از سمت شورای عالی فضای مجازی خواهیم پرداخت.
در نشست خبری نمایشگاه مطبوعات، محمدامین آقامیری به شرح مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی پرداخت؛ براساس این مصوبه شرایط دسترسی عموم مردم به پلتفرم‌هایی که قوانین کشور را رعایت کنند، فراهم خواهد شد. در سه حالت امکان رفع فیلتر و ایجاد دسترسی عمومی به پلتفرم‌های خارجی پرطرفدار در کشور فراهم خواهد شد:
- پلتفرم‌های خارجی که قوانین کشور را رعایت می‌کنند، با تنظیمگران بخشی ارتباط برقرار کنند تا نمایندگی قانونی آن‌ها در ایران تأسیس شود.
- بخش خصوصی به‌عنوان واسطه با سکوهای خارجی مذاکره کند تا طی سازوکاری امکان حضور آن‌ها در کشور با رعایت قوانین داخلی فراهم شود.
- درصورتی‌که مسیر اول و دوم اتفاق نیفتد، در حالت سوم با پیاده‌سازی قوانین از مسیر ابزارهای فنی که پوسته یکی از شرایط آن است، فعالیت سکوهای خارجی ممکن می‌شود.
آیا کمپانی‌های فناوری در سایر کشورها دفتر نمایندگی دارند؟
برای پاسخ به این سوال باید کمی به ریشه‌یابی در فرهنگ و اکوسیستم شرکت‌های فناورانه بین‌المللی بپردازیم.
بسیاری از کمپانی‌های بزرگ فناوری که امروز شناخته شده هستند، ابتدا کار خود را در خاک یک کشور (به طور مثال آمریکا) آغاز کرده‌اند. اما بعد از جذب سرمایه‌گذار و طی سالیان بعد، ارائه عمومی سهام، از غالب یک شرکت بومی، به کمپانی چند ملیتی تغییر ماهیت دادند.
به بیان دیگر، یک کمپانی بزرگ مثل مایکروسافت، دیگر صرفا یک کمپانی آمریکایی به حساب نمی‌آید بلکه هر شعبه از دفاتر این شرکت در کشورهای مختلف، از قوانین بومی آن کشور پیروی می‌کند. البته ماهیت اصلی عملکرد آن شعبه همچنان پیروی قوانین کمپانی مادر است.
برای تاسیس شعبه هر شرکت فناوری در کشورهای مختلف، قراردادهای همکاری تبادل فناوری امضا می‌شود و کشور میزبان، به یک برنامه جهانی توسعه علم می‌پیوندد. بنابراین بحث علم و فناوری از مرزهای ملی‌گرایی افراطی، فراتر می‌رود.
باز به مثال مایکروسافت باز می‌گردیم؛ یک کمپانی چند ملیتی که شعبه اصلی آن در خاک آمریکا می‌باشد اما مدیر عامل آن یک فرد هندی است و با دولت هند نیز همکاری تنگاتنگی دارد. مایکروسافت دولت هند را به چشم دشمن خود نمی‌بیند بلکه طی ضمن رعایت قوانین و آداب این کشور، به منظور گسترش علم جهانی، به تبادل اطلاعات می‌پردازند.
اما اگر دولتی مثل دولت ایران صرفا به دلیل دشمنی با تمام ملت‌ها، به قصد انتقال سرورهای کاربران ایرانی به سمت مذاکره با کمپانی‌های بزرگ حرکت کند، بدون شک به در بسته خواهد خورد. چون توقع دولت‌مردان، خرید اطلاعات کاربران ایرانی در ازای نفت و یا پول نقد است. این شکل از تبادل، در هیچ یک از پروتکل‌های همکاری بین‌المللی در حوزه فناوری تعریف نشده است.
ضمن اینکه هیچ کمپانی فناوری صرفا به منظور پاسخگویی به دولت‌ها، در کشورهای شخص ثالث دفتر تاسیس نمی‌کنند. بخصوص اگر آن کشور از حداقل‌های علم و فناوری در سطح جهانی برخوردار نباشد چون در این صورت هیچگونه تبادل علمی و یا تجاری منصفانه‌ای برای طرفین انجام نخواهد شد.
به بیان دیگر، غول‌های فناوری منتظر دولت‌ها نمی‌نشینند و آن‌ها پیروی قوانین داخلی خود هستند مگر با توافق تبادل تجارت و فناوری.
رابطه مستقیم فیلترینگ و تحریم‌ها
یک مثال معروف در بین اهالی فناوری وجود دارد: «از داخل فیلتر، از بیرون تحریم»
اما بین این دو واژه ارتباط عملکردی مستقیمی وجود دارد. پلتفرم‌های تولید شده در سایر کشورها صرفا خدمات خود را محدود به کاربران خاک خود نمی‌کنند و هدف آن‌ها بازار جهانی است. بنابراین هیچگاه یک پلتفرم تولید شده مثل اینستاگرام، پیش قدم حذف دسترسی کاربران یک کشور خاص مثل ایران نخواهد شد.
از طرفی پلتفرم‌های بین‌المللی برخلاف نرم‌افزارهای ایرانی، به طور کامل تحت تاثر قوانین دولت‌های کشور میزبان نیستند. بلکه هر پلتفرم و نرم‌افزار دارای قوانین جامعی است که از بروز تخلفات به نفع کاربران خود، جلوگیری می‌کند.
به عنوان مثال، فیسبوک، اینستاگرام و توییتر، در خاک آمریکا فعالیت می‌کنند اما تحت تاثیر قوانین دولتی آن کشور نیستند و تا جایی قدرت عملکرد مستقل دارند که می‌توانند حساب کاربری رئیس جمهور وقت خود را غیر فعال کنند. این اتفاق برای جامعه ایرانی شبیه به یک رویا است!
بنابراین براساس روابط بین‌المللی در قوانین فضای مجازی، اگر کشوری دسترسی کاربران خود را از طریق ابزار فیلترینگ به یک پلتفرم محدود کند، آن کمپانی نیز می‌تواند قوانین تحریمی را علیه آن دولت اعمال کند. یعنی به عنوان مثال ایران ابتدا پیش قدم فیلترینگ اینستاگرام می‌شود و در قدم بعدی اینستاگرام که عدم تمایل دولت ایران را متوجه می‌شود، نسبت به تحریم کاربران ایرانی اقدام می‌کند.
بیشتر بخوانید: برنامه هفتم توسعه، مجوز قانونی سرکشی در دولت در حریم خصوصی کاربران
پوسته چیست و چگونه دسترسی به پتلفرم فیلتر شده را فراهم می‌کند؟
پس از فیلتر شدن تلگرام در سال 96 به دست وزیر جوان، شاهد رشد قارچ‌گونه نسخه‌های بدون فیلتر این پیامرسان با نام‌های هاتگرام، طلاگرام و… بودیم.
به این نسخه‌های بدون فیلتر تلگرام، اصطلاحا پوسته گفته می‌شود که با عبور قانونی IP کاربران از مسیرهای قانونی و البته بدون فیلتر، امکان انتقال اطلاعات کاربران از سرورهای تلگرام و همچنین بازگردانی آن بدون نیاز به فیتلرشکن را فراهم می‌کند.
ایجاد این مسیرها و پروتکل‌های فنی بدون فیلتر تنها از طریق مجوزهای حکومتی برای پوسته‌ها فراهم می‌شود و این امکان را ایجاد می‌کند که به عنوان واسطه انتقال اطلاعات، نظارت و جاسوسی نیز صورت بگیرد.
با عدم توانایی تامین نیاز کاربران توسط پلتفرم‌های داخلی و عدم ارائه خدمات با کیفیت و همچنین رشد حضور ایرانیان در پتلفرم‌های فیلتر شده، حقیقت از روز روشن‌تر شد. منطقی‌ترین راه، آزادسازی پلتفرم‌های خارجی بدون هیچ قید و شرط مانند سایر کشورها می‌باشد اما…
حال با فرض محال توافق دولت ایران با مالکین پلتفرم‌های خارجی پرطرفدار و انتقال سرورهای کاربران ایرانی به داخل خاک، تمامی مجوزها برای نظارت هرگونه اطلاعات فراهم خواهد شد.
براساس برنامه هفتم توسعه، دولت این اجازه را دارد تا سبک زندگی مردم را در تمام سطوح رصد کند.
